1
00:00:00,000 --> 00:00:09,500
Dzień dobry, nazywam się Ewa Salamończyk, jestem pracownikiem Instytutu Zootechniki i Rybactwa Wydziału Nauk Rolniczych w Uniwersytecie w Siedlcach.

2
00:00:09,500 --> 00:00:15,500
Tematem wykładu jest optymalizacja planów kojarzeń i strategii hodowlanych na przykładzie bydła.

3
00:00:15,500 --> 00:00:26,000
Plan wykładu jest następujący. Cele pracy hodowlanej, podstawowe etapy pracy hodowlanej, podstawowe metody doskonalenia.

4
00:00:26,500 --> 00:00:30,500
Omówię pierwszą metodę doskonalenia, jaką jest selekcja.

5
00:00:30,500 --> 00:00:36,500
Następnie opowiem o drugiej metodzie doskonalenia bydła, czyli doborze par do kojarzenia.

6
00:00:36,500 --> 00:00:40,500
Dalej określę skutki prowadzenia programów hodowlanych dla bydła.

7
00:00:40,500 --> 00:00:44,500
Na koniec podam krótkie podsumowanie omawianego tematu.

8
00:00:44,500 --> 00:00:52,500
Celem pracy hodowlanej jest przekształcenie struktury genetycznej stada w kierunku zgodnym z wymaganiami człowieka.

9
00:00:53,000 --> 00:00:59,000
Wymagania te koncentrują się na doskonaleniu zwierząt pod względem wydajności i kierunku użytkowania.

10
00:00:59,000 --> 00:01:07,000
W przypadku bydła takim celem może być na przykład podniesienie wydajności mleka lub poprawę jakości mięsa.

11
00:01:07,000 --> 00:01:13,000
Aby osiągnąć wybrany wcześniej cel należy kolejno wykonać następujące działania.

12
00:01:13,000 --> 00:01:19,000
Wykonać bieżącą ocenę stada krów pod względem wybranych cech użytkowych i wartości hodowlanej.

13
00:01:19,500 --> 00:01:23,500
Następnie wybrać sztuki zwierząt i cechy, które będziemy poprawiać.

14
00:01:23,500 --> 00:01:29,500
Kolejnym krokiem jest dobór rozpłodnika do samicy, aby osiągnąć zamierzony cel.

15
00:01:31,500 --> 00:01:41,500
Doskonalić wybrane cechy u bydła można poprzez selekcję jałówek lub krów w stadzie oraz poprzez ocenę i selekcję buhajów w populacji lub rasie.

16
00:01:44,500 --> 00:01:48,500
W hodowli bydła wykorzystuje się dwie podstawowe metody jego doskonalenia.

17
00:01:49,000 --> 00:01:53,000
Właśnie selekcje oraz kojarzenie lub krzyżowanie par do rozpłodu.

18
00:01:55,000 --> 00:02:02,000
Pierwsza metoda doskonalenia, czyli selekcja to wybór zwierząt, które zostaną rodzicami następnego pokolenia.

19
00:02:02,000 --> 00:02:07,000
Potomstwo uzyskuje genotyp w czasie zaproponowania już na całe swoje życie.

20
00:02:07,000 --> 00:02:13,000
Dlatego odpowiedni dobór rodziców może pozwolić na uzyskanie postępu hodowlanego.

21
00:02:13,500 --> 00:02:24,500
Niektóre znane metody selekcji to między innymi na kilka cech jednocześnie lub selekcja według łącznej wartości cech tzw. indeksu selekcyjnego.

22
00:02:26,500 --> 00:02:32,500
Na program hodowlany oprócz założonego celu składają się następujące elementy.

23
00:02:32,500 --> 00:02:38,500
Wybór ojców i matek buhajów, następnie kojarzenia indywidualne wybranych osobników.

24
00:02:39,000 --> 00:02:44,000
Potomstwo, czyli młode buhajki zostają poddane ocenie własnej.

25
00:02:44,000 --> 00:02:53,000
Po ukończeniu określonego wieku od wybranych buhajków pozyskuje się nasienie, a następnie używa się go w wybranych stadach testowo.

26
00:02:53,000 --> 00:03:02,000
Urodzone córki poddaje się ocenie wartości użytkowej, wydajności mleka w celu określenia wartości hodowlanej buhajów testowych.

27
00:03:02,500 --> 00:03:10,500
Postęp genetyczny u bydła realizowany jest na czterech wyraźnie różniących się między sobą ścieżkach.

28
00:03:10,500 --> 00:03:18,500
Ścieżka ojciec syn to na niej ojcowie buhajków przekazują najlepsze geny swoim synom.

29
00:03:18,500 --> 00:03:26,500
Jest wprowadzona z dużo większą ostrością selekcji, która wynika z tego, że tylko 1% buhajów staje się ojcami synów.

30
00:03:27,000 --> 00:03:35,000
Te osobniki, ponieważ jest ich niewiele, mają istotny wpływ na poziom inbred w populacji w dłuższej perspektywie.

31
00:03:35,000 --> 00:03:45,000
Dlatego powinna się dbać o to, by z jednej strony ojców buhajków było niewielu, a z drugiej strony by nie byli oni ze sobą blisko spokrewnieni.

32
00:03:46,000 --> 00:03:53,000
Ścieżka matka syn to druga ścieżka doskonalenia, na której wybierane są matki buhajów.

33
00:03:53,500 --> 00:04:00,500
Tradycyjnie cechowała się wysoką ostrością z tego względu, że było zawsze stosunkowo wiele kandydatek krów.

34
00:04:00,500 --> 00:04:09,500
Na tej ścieżce nie tylko ważne jest poszukiwanie najlepszych samic, ale liczy się także to, aby faktycznie zostawiły one oczekiwane męskie potomstwo.

35
00:04:10,500 --> 00:04:17,500
Ścieżka ojciec córka jest natomiast tradycyjnie kojarzona przez hodowców z pracą hodowlaną w stadzie.

36
00:04:18,000 --> 00:04:25,000
To hodowcy o niej decydują między innymi przez swoją determinację do wyboru samców o najwyższej wartości hodowlanej.

37
00:04:27,000 --> 00:04:35,000
Zatem realizowany w stadzie postęp hodowlany aż w 70% zależy od dobrze przeprowadzonego doboru buhajów do krów.

38
00:04:35,500 --> 00:04:47,500
Na typowy przebieg życia i produkcyjności buhaja rozpłodowego w metodzie konwencjonalnej, to znaczy ocenianego na córkach, składają się następujące elementy.

39
00:04:48,500 --> 00:04:59,500
Po narodzinach buhaj jest odchowywany, a na podstawie własnej użytkowości opasowej oraz przydatności do rozpłodu oceniony, a następnie zakwalifikowany do jednej z czterech klas.

40
00:05:00,000 --> 00:05:06,000
Ocena konwencjonalna wartości hodowlanej buhaja trwa długo, nawet 12 lat.

41
00:05:09,000 --> 00:05:17,000
Ze względu na dużą rolę buhajów w postępie genetycznym, bardzo ważnym zadaniem jest dokładna ocena ich wartości hodowlanej.

42
00:05:17,500 --> 00:05:20,500
Wyróżniamy następujące metody oceny wartości hodowlanej buhajów.

43
00:05:21,500 --> 00:05:26,500
Ocena rodowodowa, metoda BLAP oraz ocena genomowa.

44
00:05:29,500 --> 00:05:38,500
Ocena wartości hodowlanej metodą BLAP jest wyrażona w postaci odchyleń od średniej rówieśnic córek innych buhajów.

45
00:05:39,000 --> 00:05:43,000
BLAP można określić jako najlepsze liniowe, nieobciążone przewidywanie.

46
00:05:44,000 --> 00:05:49,000
Najlepsze, gdyż oszacowane wartości hodowlane charakteryzuje się wysoką dokładnością.

47
00:05:50,000 --> 00:05:55,000
Liniowe, ponieważ model statystyczny, za którego pomocą szacuje się wartość hodowlaną,

48
00:05:56,000 --> 00:06:01,000
opiera się na sumującym działaniu poszczególnych czynników wpływających na poziom określonych cech,

49
00:06:02,000 --> 00:06:05,000
nieobciążone, nieobciążone przewidywanie.

50
00:06:05,500 --> 00:06:10,500
Ponieważ oznacza, że uzyskane wartości hodowlane są w niewielkim stopniu zniekształcone

51
00:06:11,500 --> 00:06:18,500
poprzez wpływ czynników niegenetycznych, odróżnia to metodę BLAP od indeksu selekcyjnego.

52
00:06:21,500 --> 00:06:25,500
Kolejna metoda oceny wartości hodowlanej buhajów to ocena genomowa.

53
00:06:26,500 --> 00:06:32,500
Selekcja genomowa w hodowli bydła mlecznego pozwala na identyfikację genetycznie należącą do tego,

54
00:06:33,000 --> 00:06:37,000
pozwala na identyfikację genetycznie najlepszych zwierząt w bardzo młodym wieku,

55
00:06:38,000 --> 00:06:43,000
z większą dokładnością niż ocena oparta na średniej wartości genetycznej rodziców.

56
00:06:44,000 --> 00:06:51,000
Genomowa ocena może obejmować dużą liczbę młodych zwierząt, co pozwala na zastosowanie ostrzejszej selekcji.

57
00:06:54,000 --> 00:06:59,000
Tradycyjny schemat w ocenie konwencjonalnej wartości hodowlanej w przypadku buhajów

58
00:06:59,500 --> 00:07:03,500
wymaga około 6 lat od momentu wyboru rodziców następnego pokolenia

59
00:07:04,500 --> 00:07:08,500
do komercyjnego wykorzystania buhajów na podstawie oceny uzyskanej na jego córkach.

60
00:07:09,500 --> 00:07:13,500
Taki sposób jest dokładny, ale kosztowny i długotrwały.

61
00:07:14,500 --> 00:07:17,500
Natomiast ocena genomowa pozwala na wycenę bardzo młodych zwierząt.

62
00:07:18,500 --> 00:07:23,500
Pozwala to na skrócenie odstępu międzypokoleniowego i zwiększanie ostrości selekcji.

63
00:07:24,000 --> 00:07:30,000
W ocenie buhajów na podstawie użytkowości mlecznej potomstwa uwzględnia się głównie

64
00:07:31,000 --> 00:07:36,000
wydajność mleka, wydajność tłuszczu, wydajność białka, procent tłuszczu, procent białka,

65
00:07:37,000 --> 00:07:40,000
pokrój, liczbę komórek somatycznych.

66
00:07:41,000 --> 00:07:45,000
Jedną z metod selekcji stosowanych u bydła są indeksy selekcyjne.

67
00:07:46,000 --> 00:07:51,000
Oto przykłady konstrukcji takich indeksów selekcyjnych wykorzystywanych do selekcji buhajów

68
00:07:51,500 --> 00:07:56,500
w wybranych krajach, łączących wartości wybranych cech.

69
00:07:57,500 --> 00:08:06,500
W Kanadzie indeks LPI składa się z 51% z cech produkcji mleka, 34% z trwałości,

70
00:08:07,500 --> 00:08:15,500
tzn. między innymi długości życia oraz pokroju, oraz 15% z cech opisanych jako zdrowie i płodność.

71
00:08:16,000 --> 00:08:23,000
W Stanach Zjednoczonych indeks selekcyjny TPI składa się w 36% z cech produkcji,

72
00:08:24,000 --> 00:08:30,000
28% to zdrowie i płodność oraz 26% z cech budowy ciała.

73
00:08:32,000 --> 00:08:38,000
Natomiast niemiecki indeks selekcyjny jest jeszcze bardziej szczegółowy i złożony.

74
00:08:38,500 --> 00:08:44,500
Formuła Polskiego indeksu selekcyjnego produkcja funkcjonalność to suma indeksów

75
00:08:45,500 --> 00:08:50,500
produkcyjnego, pokrojowego, płodności, wartości hodowlanej komórek somatycznych,

76
00:08:51,500 --> 00:08:54,500
oraz długowieczności z ich odpowiednią wagą.

77
00:08:56,500 --> 00:09:01,500
Oceną wartości hodowlanej buhajów przy wykorzystaniu indeksu produkcja funkcjonalność w Polsce

78
00:09:02,000 --> 00:09:06,000
zajmuje się m.in. Instytut Zootechniki, Państwowy instytut badawczy,

79
00:09:07,000 --> 00:09:11,000
który dwa razy w roku publikuje ranking buhajów według wartości tego indeksu.

80
00:09:13,000 --> 00:09:20,000
Najlepszym buhajem w ocenie wartości hodowlanej w Polsce w grudniu 2023 roku był Buhaj CHARON.

81
00:09:23,000 --> 00:09:28,000
A to jego wszystkie wartości poszczególnych podindeksów w Stanach Zjednoczonych

82
00:09:28,500 --> 00:09:32,500
i jego wszystkie wartości poszczególnych podindeksów z tej oceny.

83
00:09:39,500 --> 00:09:42,500
Druga metoda doskonalenia bydła to dobór par.

84
00:09:43,500 --> 00:09:45,500
Wyróżniamy dwie metody doboru par.

85
00:09:46,500 --> 00:09:49,500
Kojarzenie, czyli dobór do rozrodu zwierząt w obrębie jednej rasy,

86
00:09:50,500 --> 00:09:54,500
oraz krzyżowanie, czyli kojarzenie zwierząt różnych ras.

87
00:09:55,000 --> 00:10:00,000
W przypadku kojarzenia par możemy mówić o kojarzeniach losowych, nielosowych,

88
00:10:01,000 --> 00:10:03,000
krewniaczych oraz wolnych.

89
00:10:04,000 --> 00:10:07,000
W przypadku krzyżowania, czyli kojarzenia zwierząt różnych ras,

90
00:10:08,000 --> 00:10:12,000
wyróżniamy takie jak krzyżowanie uszlachetniające, rasotwórcze,

91
00:10:13,000 --> 00:10:16,000
wypierające, towarowe i międzygatunkowe.

92
00:10:18,000 --> 00:10:21,000
My skupimy się na doborze par do kojarzenia zwierząt,

93
00:10:21,500 --> 00:10:24,500
aby potomstwo spełniało oczekiwania hodowcy,

94
00:10:25,500 --> 00:10:27,500
można stosować dwa sposoby kojarzenia.

95
00:10:28,500 --> 00:10:31,500
Kojarzenie najlepszych krów z najlepszymi buhajami,

96
00:10:32,500 --> 00:10:35,500
lub kojarzenie korekcyjne polegające na tym, że krowy gorsze

97
00:10:36,500 --> 00:10:39,500
pod względem danej cechy produkcyjnej, bądź pokrojowej,

98
00:10:40,500 --> 00:10:44,500
inseminuje się nasieniem buhaja, który tę cechę wyraźnie poprawia.

99
00:10:47,500 --> 00:10:50,500
Jak zatem optymalizować plany kojarzeń?

100
00:10:51,500 --> 00:10:54,500
Najważniejszy w tym względzie jest trafny wybór buhaja,

101
00:10:55,500 --> 00:10:57,500
gdyż po nim w zależnością wielkości stada możemy uzyskać

102
00:10:58,500 --> 00:11:00,500
od kilku do kilkudziesięciu jałówek rocznie.

103
00:11:01,500 --> 00:11:04,500
Od czego rozpocząć wybór buhajów i na co zwrócić uwagę,

104
00:11:05,500 --> 00:11:06,500
bo wybór był optymalny?

105
00:11:07,500 --> 00:11:10,500
Po pierwsze, przeanalizować rodowody krów,

106
00:11:11,500 --> 00:11:13,500
by nie dopuścić do kojarzenia zwierząt spokrewnionych.

107
00:11:15,500 --> 00:11:19,500
Po drugie, wybrać buhaja pod względem cech, łatwość wycieleń,

108
00:11:20,000 --> 00:11:24,000
szczególnie ważne przy kojarzeniach jałówek i krów o małym kalibrze.

109
00:11:26,000 --> 00:11:29,000
Ważna wskazówka informującą wartości buhaja

110
00:11:30,000 --> 00:11:32,000
jest wysokość indeksu selekcyjnego,

111
00:11:33,000 --> 00:11:35,000
ale należy kierować się zasadą, że najlepszy jest ten buhaj,

112
00:11:36,000 --> 00:11:38,000
który pasuje do naszego stada,

113
00:11:39,000 --> 00:11:41,000
a nie ten, który ma najwyższą wartość indeksu.

114
00:11:42,000 --> 00:11:44,000
Następnie należy uwzględnić wartości hodowlane,

115
00:11:45,000 --> 00:11:48,000
tzw. przewagę w odniesieniu do składników mleka córek,

116
00:11:48,500 --> 00:11:51,500
np. procent białka oraz cech pokroju i budowy.

117
00:11:54,500 --> 00:11:57,500
W wyborze buhaja do kojarzenia należy wziąć pod uwagę

118
00:11:58,500 --> 00:12:02,500
cech funkcjonalny, wcześniej wspomniana łatwość wycieleń oraz długowieczność.

119
00:12:06,500 --> 00:12:10,500
Jedna z możliwości dla optymalnego doboru par do kojarzenia

120
00:12:11,500 --> 00:12:13,500
jest wykorzystanie programu komputerowego,

121
00:12:14,500 --> 00:12:16,500
który dysponuje głębokimi rodowodami krów i buhajów

122
00:12:17,000 --> 00:12:21,000
oraz uwzględnia w swoich analizach m.in. wady genetyczne

123
00:12:22,000 --> 00:12:24,000
i szanuje spokrewnienia przyszłych cieląt.

124
00:12:26,000 --> 00:12:28,000
Komputerowe programy doboru pozwalają na ustalenie

125
00:12:29,000 --> 00:12:32,000
takich parametrów doboru jak doskonalenie jednej lub dwóch cech.

126
00:12:33,000 --> 00:12:36,000
Wstępnie wybiera się buhaje, które posiadają odpowiedni poziom

127
00:12:37,000 --> 00:12:39,000
wartości hodowlanych dla cech produkcyjnych i funkcjonalnych.

128
00:12:40,000 --> 00:12:44,000
Hodowca wybiera priorytetowe cechy, które będzie doskonalić.

129
00:12:47,000 --> 00:12:51,000
Wybór odpowiedniej liczby buhajów jest zależny od wielkości stada,

130
00:12:52,000 --> 00:12:54,000
stopnia wiarygodności, oceny wartości hodowlanej

131
00:12:55,000 --> 00:12:59,000
oraz poziomu ryzyka, który jest w stanie zaakceptować hodowca.

132
00:13:00,000 --> 00:13:02,000
Nie powinno się inseminować nasieniem jednego buhaja

133
00:13:03,000 --> 00:13:07,000
więcej niż 15-20% krów w stadzie.

134
00:13:09,000 --> 00:13:13,000
Zatem jakie są skutki prowadzenia pracy hodowlanej w populacji bydła?

135
00:13:13,500 --> 00:13:16,500
Są to zmiana wartości hodowlanych zwierząt,

136
00:13:17,500 --> 00:13:19,500
zmniejszenie wariacji genetycznej,

137
00:13:20,500 --> 00:13:24,500
rozprzestrzenianie wad genetycznych, wzrost homozygotyczności.

138
00:13:25,500 --> 00:13:28,500
Decyzje hodowlane związane z wyborem zwierząt do kojarzeń

139
00:13:29,500 --> 00:13:31,500
powodują niestety wzrost inbredu,

140
00:13:32,500 --> 00:13:35,500
a 1% wzrostu inbredu oznacza spadek wydajności mleka

141
00:13:36,500 --> 00:13:39,500
w laktacji trzystupięciodniowej średnio o 20 kg.

142
00:13:40,000 --> 00:13:43,000
Na zakończenie pare informacji dla podsumowania zagadnienia

143
00:13:44,000 --> 00:13:46,000
optymalizacji planów kojarzeń i strategii hodowlanych

144
00:13:47,000 --> 00:13:49,000
na przykładzie bydła.

145
00:13:50,000 --> 00:13:53,000
Pracą hodowlaną nazywamy zabiegi hodowlane zmierzające

146
00:13:54,000 --> 00:13:56,000
do ulepszenia licznych cech zwierząt.

147
00:13:57,000 --> 00:14:00,000
U bydła głównym przedmiotem doskonalenia są cechy użytkowe

148
00:14:01,000 --> 00:14:03,000
takie jak mleczność, prawidłowa budowa,

149
00:14:04,000 --> 00:14:06,000
w tym budowa wymienia i kształt strzały,

150
00:14:06,500 --> 00:14:07,500
przydatny do doju mechanicznego,

151
00:14:08,500 --> 00:14:10,500
cech funkcjonalny czy użytkowość mięsną.

152
00:14:11,500 --> 00:14:14,500
Do prowadzenia pracy hodowlanej, czyli do doskonalenia bydła

153
00:14:15,500 --> 00:14:18,500
niezbędna jest znajomość jego wartości użytkowej i hodowlanej.

154
00:14:19,500 --> 00:14:22,500
W tym celu prowadzi się ocenę wartości użytkowej bydła

155
00:14:23,500 --> 00:14:25,500
gromadząc informacje o mleczności krów,

156
00:14:26,500 --> 00:14:28,500
składzie chemiczne mleka i tym podobne.

157
00:14:29,500 --> 00:14:32,000
Na podstawie tych informacji przeprowadzi się

158
00:14:32,000 --> 00:14:34,000
selekcje, czyli wybiera się zwierzęta odznaczające się

159
00:14:35,000 --> 00:14:38,000
pożądanymi właściwościami i przeznacza się je do

160
00:14:39,000 --> 00:14:41,000
rozpłodu. Kolejnym elementem strategii hodowlanych

161
00:14:42,000 --> 00:14:45,000
jest dobór par do kojarzeń. W tym celu niezbędna jest

162
00:14:46,000 --> 00:14:48,000
znajomość wartości zarówno samca jak i samicy.

163
00:14:49,000 --> 00:14:51,000
Wyróżnia się dwa sposoby kojarzenia.

164
00:14:52,000 --> 00:14:54,000
Kojarzenie najlepszych krów z najlepszym mięsem

165
00:14:55,000 --> 00:14:57,000
czy z lepszym kojarzeniem.

166
00:14:57,000 --> 00:14:59,000
Wyróżnia się dwa sposoby kojarzenia.

167
00:15:00,000 --> 00:15:02,000
Kojarzenie najlepszych krów z najlepszymi buhajami

168
00:15:03,000 --> 00:15:05,000
oraz kojarzenie korekcyjne.

169
00:15:06,000 --> 00:15:08,000
Najważniejsze elementy brane pod uwagę w kojarzeniu

170
00:15:09,000 --> 00:15:11,000
indywidualnym to stopień pokrewieństwa,

171
00:15:12,000 --> 00:15:16,000
by uniknąć inbredu i cel hodowlany w stadzie

172
00:15:17,000 --> 00:15:19,000
(cechy produkcyjne, cechy funkcjonalne).

173
00:15:21,000 --> 00:15:23,000
Dziękuję za uwagę.